Waarom werkt het ene team wel en het andere niet? En hoe komt het dat juist een team dat stuk voor stuk uit briljante personen bestaat niet of nauwelijks uit de verf komt? Een paradox? Als u beter naar de rol van ieder teamlid kijkt, blijkt het echter helemaal niet zo vreemd te zijn dat een willekeurig team meer resultaat boekt dan het 'dreamteam'. Dr. Meredith Belbin en zijn medewerkers hebben de werking van een team onder de loep genomen. Het resultaat: teamrol management.
Teamrol management
Teamrol management is bedoeld om sterkte-zwakte-analyses te kunnen maken, concrete adviezen te kunnen geven om taken af te bakenen en om managers inzicht te geven in de werking van teams.
Het gaat uit van drie principes: teamleden vervullen meerdere rollen tegelijk, een goede mix en taakverdeling en tot slot een keuze tussen alle rollen of een selectie eruit.
1. Rollen
Ieder teamlid vervult tegelijkertijd drie rollen. Een functionele rol waar kennis en ervaring meespelen, een organisatorische rol waar het om de rang binnen de organisatie gaat en, heel belangrijk, een teamrol of een gedragsrol waarin iemand zijn persoonlijkheid toont.
Voor deze laatste rol identificeerde en formuleerde Belbin negen kenmerkende gedragsrollen/samenwerkingsvarianten.
Iedere teamrol heeft een karakteristieke waarde voor het team en kent zijn nut en beperkingen. In principe zijn de diverse rollen complementair. Ze vullen elkaar niet alleen aan, maar kunnen ook botsen en rivaliseren.
De negen teamrollen van Belbin zijn:
- De Bedrijfsman
- De Brononderzoeker
- De Plant
- De Monitor
- De Vormer
- De Voorzitter
- De Zorgdrager
- De Groepswerker
- De Specialist
2. Mix en taakverdeling
Afhankelijk van wat de precieze taak van het team is, kan er een optimale mix van teamrolkwaliteiten worden samengesteld. Niet ieder team heeft per definitie behoefte aan elke rol om het gewenste doel te bereiken.
Niet alleen een juiste samenstelling is een succesfactor. Dat is ook het geval als functionele rollen, waar kennis en ervaring meespelen, en teamrollen samenvallen. Op die manier kunnen teamleden die over de kwaliteiten voor beide rollen beschikken hun sterke kanten optimaal inzetten.
3. Alle rollen of een selectie
Alle rollen in een team vertegenwoordigen of kiezen voor de meest geschikte. Belbin geeft de voorkeur aan het laatste. Wees complementair, niet compleet. Iedereen heeft het in zich om een of meerdere rollen op zich te nemen om goede resultaten te boeken.
Teamrol management in de praktijk
Het teamrol-model kan aan op twee manieren ingezet worden: voor grondig onderzoek en om inzicht te krijgen in de werking van teams. Het is in eerste instantie goed om na te denken over de samenstelling van een team. Dat geldt zowel voor een bestaand als een nieuw team.
Kunnen de verschillende teamleden samen aan de vraag voldoen? Is de taakverdeling zo dat de teamleden allemaal hun natuurlijke rol benutten? Teamrol management is een instrument waarmee de inbreng van een teamlid besproken kan worden. Het model brengt in kaart of er overlap zit in de inbreng van de verschillende leden. Het wijst teamleden op eventuele conflicten die met bepaalde combinaties gepaard kunnen gaan.
Het teamrol-model is ook praktisch bij het invullen van vacatures in bestaande teams. Als de aanwezige teamrolkwaliteiten duidelijk worden, helpt dat bij het formuleren van de persoonlijkheidstypen die nog ontbreken en die als aanvulling nodig zijn. Het kan voorkomen dat een team te eenzijdig is samengesteld.
Om te bepalen welke teamrol op welk teamlid van toepassing is, zijn er vragenlijsten om een roltype te bepalen. Het is echter heel persoonlijk en hangt tegelijk ook samen met de heersende bedrijfscultuur.
Om deze analyses te maken en om daar vervolgens praktische adviezen uit te kunnen destilleren, kunt u deskundigen inhuren die vertrouwd zijn met de psychologische testserie die Belbin ontwikkelde om de teamrollen vast te kunnen stellen. Kijk op www.interplace.nl of www.belbin.nl voor meer informatie.
De bedrijfsman BM
Kenmerken
De Bedrijfsman is praktisch ingesteld, de organisator die besluiten concreet in taken vertaalt. Hij is nuchter, ordelijk, werkt hard en pakt zaken systematisch en consciëntieus aan. De BM is een efficiënte doener met een ijzeren wil. Hij is zowel loyaal, taai als vasthoudend en saai. Soms stelt hij zich erg behoudend en star op hem het praktisch nut van een nieuw plan niet gelijk duidelijk is. Hij heeft behoefte aan ritme en regelmaat, vaste afspraken en structuren en werkt daar constant aan.
Rol
De Bedrijfsman is sterk in het omvormen van plannen en strategieën tot concrete taken en bezigheden. Hij ziet wat wel of niet haalbaar is. De BM heeft organisatietalent, kan implementeren en zorgt dat alle taken gedaan worden. Managementtaken, waar verantwoordelijkheid en doelmatigheid belangrijk zijn, zijn bij hem in goede handen.
Te vermijden gedrag
Te weinig flexibel opstellen, m.n. te weinig openstaan voor plotselinge ideeën, kansen en andere koersen.
Afbrekende kritiek uiten: ideeën van anderen te snel van tafel vegen en als nutteloos afdoen.
Te snel aan de slag willen gaan; al beginnen met ordenen en regelen terwijl de doelen en uitkomsten nog niet gepreciseerd zijn.
De Brononderzoeker
Kenmerken
De Brononderzoeker is extravert en innemend, joviaal, hartelijk en altijd op zoek naar nieuwe informatie en interessante contactpersonen. Hij is nieuwsgierig en legt makkelijk contacten en beschikt over een uitgebreid netwerk. Door zijn veelzijdigheid en brede belangstelling vindt men de BO vaak creatief, hoewel hij eerder ideeën verzamelt dan ze daadwerkelijk verzint. Hij houdt van brainstormen, innovatie en ontwikkeling en improviseren. De Brononderzoeker is speels, positief ingesteld, steels en enthousiast en is een onuitputbare bron van informatie en ideeën. Af en toe heeft hij de neiging om zaken net zo makkelijk los te laten als dat hij eraan begonnen is.
Rol
De Brononderzoeker is sterk in het verkennen en inbrengen van ideeën en bronnen van buiten de groep.. Hij kan links leggen, terreinen verkennen en onderhandelen. Door zijn pragmatisme en tegenwoordigheid van geest, ontdekt hij waar de kansen liggen en weet hij deze ook te benutten. Hij heeft drukte en afwisseling nodig. Krijgt hij onvoldoende stimulans van zijn omgeving dan slaat de verveling al gauw toe en werkt hij ineffectief.
Te vermijden gedrag
Overenthousiasme
Te snel afgeleid door interessante maar voor het team irrelevante zaken
Te veel verslappen als het nieuwe van iets af is en nonchalant tegenover zaken staan waar zijn hart niet bij ligt.
De Plant
Kenmerken
De Plant is de innovator. Het creatieve brein dat met verbeeldingskracht originele ideeën en alternatieven aandraagt. Hij zoekt ruimte om te kunnen fantaseren, strategieën en scenario’s voor de toekomst te ontwerpen en met verrassende oplossingen voor bestaande problemen te komen.
De PL is introvert en eigenzinnig. Hij geeft de voorkeur aan zijn eigen oplossingen en werkt het liefst op enige afstand van het team. Hij stopt veel energie in zijn scheppingen en verliest de realiteit nog weleens uit het oog, waardoor zijn ideeën als raar, radicaal en onpraktisch kunnen overkomen.
De PL is zeer gevoelig voor waardering en kritiek. Soms is er een aparte gebruiksaanwijzing nodig om dit talent in een team tot bloei te krijgen.
Rol
Een Plant kan een voortdurende bron van inspiratie zijn. Hij genereert ideeën en alternatieven en verzint mogelijke oplossingen voor complexe problemen. Hij brengt visie en dromen. Een PL is vooral van belang in de beginfase van een project of als schepper van een nieuw product. Maar ook als intern of extern adviseur komt hij goed tot zijn recht. Vaak is één PL in een team voldoende. Als er meer zijn, bestaat de kans dat alle energie opgaat aan het bestrijden van elkaars ideeën.
Te vermijden gedrag
Zijn capaciteiten willen tonen op teveel of verzonnen terreinen; de creatieve inspanningen sluiten dan niet meer aan bij de behoeften van het team.
Beledigd in de schulp kruipen als de ideeën kritisch bekeken worden
Zich geremd voelen om met ideeën te komen, zeker in gezelschap van extraverte en dominante types.
De Monitor
Kenmerken
De Monitor is bedachtzaam. Hij is een door- en een nadenker die wil onderzoeken en begrijpen. Zijn bijdrage ligt in objectieve, weloverwogen analyses. De MO wil weten waarom. Hij ziet snel de zwakke plekken in een plan of argumentatie. De MO zoekt naar inzicht en overzicht en houdt ervan om te beschouwen, beschrijven en te verklaren. Door zijn kritische aard lijkt de MO heel koel en afstandelijk. Hij is verstandig en voorzichtig en laat zich graag alles uitleggen. Zelf legt hij ook graag dingen uit met als gevolg dat hij vaak laat een beslissing neemt. Hoewel hij soms moeite heeft om op te houden met wikken en wegen, is zijn oordeel vrijwel altijd juist.
Rol
Als het op het analyseren van problemen en het evalueren van ideeën en suggesties aankomt, is de MO van onmisbare waarde. Zijn kritische instelling en doordachtzaamheid heeft menig team behoed voor het nemen van onjuiste en overhaaste beslissingen. Hij is goed in het lokaliseren en afwegen van de voors en tegens van een voorstel. De MO kan op belangrijke strategische posten terechtkomen.
Te vermijden gedrag
Al te kritisch zijn en nieuwe ideeën nog in de knop breken.
Wedijveren: heel intelligent, maar hij zal in halsstarrig debat treden met andere monitoren en met Planten.
De besluitvorming deprimeren door steeds nieuwe problemen aan te dragen en oplossingen te veroordelen.
De Vormer
Kenmerken
De vormer is gedreven en wilskrachtig met een grote dosis nerveuze energie en een sterke drang om te presteren. Hij is vlot, impulsief en ongeduldig. De VM daagt uit en voelt zich snel uitgedaagd. Hij geniet van strijd en woordenwisseling, maar moet wel winnen. Als het tegenzit, raakt de VM snel gefrustreerd, geëmotioneerd en ongedurig. De VM is gericht op resultaat, verbindt daar zijn ‘ik’ aan en weet anderen in beweging te zetten. Hoewel hij voortdurend wordt geplaagd door twijfels over eigen kunnen, die alleen door resultaten weggenomen kunnen worden, ervaart zijn omgeving hem vaak als dwingend, stuwend en assertief. Hij is een moedige en vrijmoedige ondernemer die ervoor zorgt dat dingen in gang worden gezet en die mensen vooral ziet in relatie tot het te bereiken doel.
Rol
De Vormer geeft richting en genereert actie. Omdat spanning en confrontaties hem doen opbloeien, mobiliseert hij de krachten in een team en stelt nieuwe doelen vast. Met name, als het team door politieke en sociale manoeuvres in een impasse is geraakt. De VM is van groot belang als er wezenlijke veranderingen dienen te komen. Hij is niet bang om impopulaire maatregelen te nemen. Zijn ster rijst in een situatie waar onder grote druk en met veel risico gepresteerd moet worden.
Te vermijden gedrag
Het platwalsen van andere teamleden, zeker als hij een gezaghebbende positie bekleedt.
Wedijveren over de rol van een deskundige, met name met de Plant en de Monitor.
Onverdraagzaamheid en zelfs arrogantie ten opzichte van mensen die zich meer op het proces en de procedures richten.
De Voorzitter
Kenmerken
De Voorzitter zoekt onophoudelijk naar wilsovereenkomst in de groep. Hij is de natuurlijke coördinator die de procedure bepaalt, de bedoelingen verheldert, de meningen op een rijtje zet en tenslotte samenvat wat iedereen wil. Hij probeert ieder teamlid aan te moedigen om bij te dragen en heeft een goede neus voor ieders sterkste kant. De VZ is extravert, positief en ruimdenkend, maar ook protocolvast. Hij beschikt doorgaans niet over opvallende intellectuele of creatieve talenten. Zijn kracht is eerder dat hij deze talenten bij anderen ontdekt en hun het woord wil geven. Hij zoekt consensus, maar hakt zonder aarzelen de knoop door als zich een meerderheid heeft afgetekend of als de tijd begint te dringen.
Rol
De Voorzitter komt tot zijn recht op een plaats waar uiteenlopende belangen en kwaliteiten moet worden samengebundeld en waar doelstellingen moeten worden gecoördineerd. Ferm in de procedure en gericht op besluitvorming als hij is, is de VZ een natuurlijke en voor ieder aanvaardbare leider die het beste uit de groep haalt. Zolang hij maar vrij blijft van een eigen belang of een eigen inhoudelijke stellingname. Dat laatste brengt hem snel in conflict met Vormer en Plant.
Te vermijden gedrag
Gaan jagen op besluiten; het al te sterk benadrukken van tempo en voortgang in de besluitvorming, waardoor bepaalde talenten wegvallen
Procedurele starheid; vasthouden aan ‘besluit is besluit’, met name als nieuwe inzichten of vragen naar voren komen
Vasthouden aan een gegeven rolverdeling, ook als het interne of externe krachtenveld verandert..
De Zorgdrager
Kenmerken
De Zorgdrager is het teamroltalent dat zich voortdurend zorgen maakt over de dingen die mis kunnen gaan. Een sterk zintuig voor gevaar plus een grote zorg naar mensen en zaken resulteren in een hang naar perfectie en detail. De ZD toetst voortdurend op zijn gevoel of alles nog klopt en deugt. Hij controleer rusteloos, als het moet tot in de puntjes, of alles in orde is. De ZD is degene die de kwaliteit bewaakt. Hij hanteert straffe normen en is vaak weinig toeschietelijk tegenover de Jantjes van Leiden. Zijn uiterlijke kalmte en zelfbeheersing zijn bedrieglijk. Hij is tobberig en kan moeilijk iets aan anderen overlaten. Bezorgd als hij is om zaken over het hoofd te zien en tegelijkertijd sterk gericht op eenheid, absorbeert hij als het ware de stress die het werk met zich meebrengt. Soms ten koste van lichamelijke ongemakken.
Rol
De Zorgdrager is van groot belang als het gaat om taken die een hoge concentratie en een grote accuratesse vereisen. Achter de schermen zorgt hij dat alles voorbereid is, volgens plan verloopt en tot in detail wordt uitgewerkt. De ZD is nauwgezet en voelt aan wat urgent is. Veiligheid en kwaliteit vinden in de ZD een rusteloze kampioen.
Te vermijden gedrag
Het onnodig benadrukken van details ten koste van het algemeen overzicht of de algemene richting.
Het ontmoedigen van het team door zijn sterke bekommerdheid.
Intolerantie ten opzichte van mensen met een oppervlakkige of avontuurlijke houding.
De Groepswerker
Kenmerken
De Groepswerker is het meest gevoelige en ondersteunende lid van het team. Hij is vriendelijk, meegaand en sterk gericht op het creëren van sfeer en saamhorigheid. Hij kan luisteren en stimuleert anderen dit ook te doen. De GW zoekt naar evenwicht en harmonie en probeert met tact en diplomatie conflicten te voorkomen. Met behulp van zijn gevoelige sociale antennes en zijn communicatieve souplesse bevordert hij de teamgeest en weet hij mensen tot elkaar te brengen. Hij heeft een hekel aan conflicten en kan op kritieke momenten moeilijk beslissingen nemen.
Rol
De Groepswerker vervult een belangrijke integrerende rol. Hij is de specie die het team bijeenhoudt. De GW streeft naar een eenheid, naar een wij-gevoel en voorkomt onnodige spanningen en confrontaties. De GW is loyaal aan de groepsdoelen. Hij zorgt ervoor dat iedereen aan het woord komt en borduurt positief op ieders ideeën voort. De GW zorgt voor gezelligheid, sfeer en een hoog groepsmoreel.
Te vermijden gedrag
Wegduiken voor confrontaties, zeker omdat hij als de spanning oploopt als geen ander weet waar de knelpunten zitten
Een sfeer scheppen waarin niet serieus genoeg op zaken ingegaan wordt.
Allianties aangaan; samenspannen met één groepslid (soms de underdog) tegen een ander.
De Specialist
Kenmerken
De specialist is de toegewijde vakman die vooral zijn bijdrage levert met technische vaardigheid en gespecialiseerde kennis. De SP is een stille en standvastige solist die zijn prioriteiten legt bij het handhaven van professionele normen en het verdedigen van zijn specifieke vakgebied. De SP waagt zich niet gauw buiten de grenzen van zijn vak en is vaak bijster geïnteresseerd in de specialismen van anderen. Hij concentreert zich het liefst op een zaak. Van daaruit gaat hij een relatie aan met de buitenwereld en ontwikkelt zich zo tot een expert.
Rol
De Specialist kan in vaktechnische zin een sleutelpositie innemen als het om productontwikkeling gaat of om het handhaven van professionele kwaliteitsnormen. Hij vertaalt algemene termen in vakjargon en voegt een deskundig gezichtspunt toe. Van zijn bijdrage buiten zijn expertrol dient men geen hoge verwachtingen te koesteren.
Te vermijden gedrag
Defensiviteit, prat gaan op zijn expertrol, waardoor hij de meer creatieve en vormgevende kwaliteiten in een team frustreert.
Splendid Isolation: zich alleen mengen in het gesprek als zijn deskundigheid aan de orde is, waardoor de betrokkenheid naar het team als geheel verdwijnt.
Door Rob Groen
Tekst: © CMB